Η ερωτομανία (ή σύνδρομο de Clérambault) είναι μία σπάνια και παρεξηγημένη ψυχική διαταραχή που έχει απασχολήσει την ψυχιατρική από τις αρχές του 20ού αιώνα. Στην ουσία της, πρόκειται για μία αυστηρά μονοθεματική παραληρητική πεποίθηση ότι ένα άλλο πρόσωπο –συνήθως ανώτερης κοινωνικής θέσης, συχνά διάσημο ή μη προσβάσιμο– είναι ερωτευμένο με το άτομο που βιώνει την παραληρητική ιδέα. Όμως, αυτή η «αγάπη» δεν είναι πραγματική. Είναι μονόπλευρη, άκαμπτη και επίμονη, οδηγώντας πολλές φορές σε σημαντικές διαταραχές στη λειτουργικότητα του ατόμου και σε σοβαρές συγκρούσεις με το περιβάλλον του.
Ποιοι είναι οι άνθρωποι που πλήττονται;
Η ερωτομανία εμφανίζεται σε άτομα κάθε φύλου και ηλικίας, αν και φαίνεται να είναι πιο συχνή στις γυναίκες σε μη εγκληματικά ή δικαστικά περιβάλλοντα, ενώ οι άνδρες είναι πιο συχνοί στις δικαστικές υποθέσεις και σε περιπτώσεις stalking ή βίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι που παρουσιάζουν ερωτομανία είναι κοινωνικά απομονωμένοι, με λίγες ή καμία συναισθηματική ή σεξουαλική εμπειρία, και με ιστορικό χαμηλής αυτοεκτίμησης ή συναισθηματικής εγκατάλειψης. Συχνά η εκδήλωση των συμπτωμάτων είναι απότοκο τραύματος.
Πώς εκδηλώνεται η ερωτομανία;
Ο πυρήνας της διαταραχής είναι η πεποίθηση ότι ο «Άλλος» –το αντικείμενο του έρωτα– έχει ερωτευθεί πρώτος το άτομο και στέλνει σήματα, μηνύματα ή σημάδια για να του το δείξει. Συχνά, η απουσία επικοινωνίας ή η πλήρης αδιαφορία από τον «Άλλο» ερμηνεύεται ως σκόπιμη και προστατευτική συμπεριφορά. Κάθε απόρριψη ερμηνεύεται παράδοξα ως «τεστ» ή «απόδειξη» της αγάπης. Το άτομο μπορεί να παρακολουθεί το πρόσωπο, να στέλνει γράμματα ή μηνύματα, να φαντάζεται κοινή ζωή ή και να πιστεύει ότι είναι παντρεμένοι ή ότι έχουν παιδιά μαζί.
Πρωτογενής και Δευτερογενής Ερωτομανία
Η ερωτομανία διακρίνεται σε δύο μορφές: την πρωτογενή και τη δευτερογενή. Η πρωτογενής μορφή εμφανίζεται ως αυτόνομη παραληρητική διαταραχή, χωρίς να συνοδεύεται από άλλα ψυχωσικά συμπτώματα. Χαρακτηρίζεται από αιφνίδια έναρξη, σταθερό αντικείμενο έρωτα και απουσία παραισθήσεων. Αντίθετα, η δευτερογενής ερωτομανία αποτελεί σύμπτωμα άλλων ψυχιατρικών καταστάσεων, όπως η σχιζοφρένεια, η διπολική διαταραχή, η κατάθλιψη με ψυχωτικά χαρακτηριστικά ή ακόμα και οργανικές καταστάσεις, όπως η άνοια, η εγκεφαλική αγγειακή νόσος ή η χρήση ουσιών.
Ερωτομανία και ψηφιακή εποχή
Ένα ιδιαίτερα σύγχρονο φαινόμενο είναι η εμφάνιση ερωτομανικών παραληρημάτων που προκαλούνται από διαδικτυακή απάτη αγάπης (online romance fraud). Ο συνδυασμός μοναξιάς, συναισθηματικής ευαλωτότητας και ελλιπούς εξοικείωσης με την τεχνολογία έχει οδηγήσει αρκετούς ανθρώπους –συχνά μεγαλύτερης ηλικίας– να πέσουν θύματα απατεώνων που δημιουργούν ψεύτικες σχέσεις μέσω social media, οδηγώντας πολλές φορές σε παραληρητική πεποίθηση αγάπης και σε επικίνδυνες συνέπειες, όπως οικονομική εξαπάτηση ή απόπειρα αυτοκτονίας.
Τι κρύβεται πίσω από την ερωτομανία;
Η ψυχοδυναμική προσέγγιση της ερωτομανίας τη βλέπει ως άμυνα απέναντι σε επώδυνα συναισθήματα αναξιότητας, απόρριψης ή μοναξιάς. Μερικοί θεωρούν ότι πρόκειται για ένα φαντασιωτικό «αντίβαρο» σε μια ναρκισσιστική πληγή: εκεί που το άτομο νιώθει ότι δεν είναι επιθυμητό, κατασκευάζει την ψευδαίσθηση ότι είναι το αντικείμενο έντονου έρωτα. Το παραλήρημα προσφέρει προσωρινή παρηγοριά, μια φαντασιακή αίσθηση αξίας και νόημα ύπαρξης.
Αντιμετώπιση και θεραπευτική προσέγγιση
Η αντιμετώπιση της ερωτομανίας εξαρτάται από τη μορφή και την αιτιολογία της. Η φαρμακευτική αγωγή –κυρίως με άτυπα αντιψυχωσικά όπως η ρισπεριδόνη ή η ολανζαπίνη– έχει δείξει θετικά αποτελέσματα, ιδιαίτερα στην πρωτογενή μορφή. Παράλληλα, η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση οφείλει να είναι ευαίσθητη, χωρίς να προκαλεί ντροπή ή άρνηση. Η εγκαθίδρυση σχέσης εμπιστοσύνης, η ενίσχυση της εσωτερικής αξίας του ατόμου και η σταδιακή αποδόμηση του παραληρήματος μέσω ψυχοεκπαίδευσης και θεραπείας είναι καθοριστικής σημασίας.